بازتاب مدل فرآیند طراحی برآیندی (مدل بکس) در خوانش خانه های شماره ۱ تا ۱۰ آیزنمن
کلمات کلیدی:
پیتر آیزنمن, مدل بَکس, فرآیند طراحی معماری, فرم و معنا, تحلیل تطبیقیچکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل تطبیقی و انتقادی ده خانه‌ی نخست پیتر آیزنمن (House I–House X) بر اساس مدل فرآیند طراحی بَکس (Bax M.F.TH) انجام شده است؛ مدلی که با تکیه بر نظریه‌ی حوزه‌ها، طراحی معماری را حاصل تعامل سه محور «فرم»، «فرآیند» و «کارکرد» می‌داند. در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، آیزنمن به‌عنوان یکی از چهره‌های مؤثر معماری مفهومی، کوشید تا معماری را از سطح کالبدی و عملکردی به عرصه‌ی اندیشه و زبان ارتقا دهد. آثار ده‌گانه‌ی او نه صرفاً خانه‌هایی ساخته‌شده، بلکه بیانگر مسیر تحول اندیشه‌ی طراحی از نظم هندسی و فرمالیسم ساختاری تا واساخت مفهومی و فرآیندمحورند. روش پژوهش حاضر کیفی–توصیفی و مبتنی بر تحلیل محتوای اسنادی است؛ در این چارچوب، هر یک از خانه‌ها به‌عنوان یک مطالعه‌ی موردی مستقل بررسی و سپس بر پایه‌ی سه محور مدل بَکس، در قالب تحلیل تطبیقی میان‌موردی مقایسه شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که در پروژه‌های اولیه (خانه‌های ۱ تا ۳) محور غالب، «فرم» است و ساخت هندسی خالص و نظم شبکه‌ای بر منطق طراحی حاکم است؛ در خانه‌های میانی (۴ تا ۷) محور «فرآیند» برجسته می‌شود و طراحی به میدان تحول، تضاد و حذف بدل می‌گردد؛ و در آثار پایانی (۸ تا ۱۰)، معماری به سطحی مفهومی ارتقا یافته که «کارکرد» نه در معنای فیزیکی بلکه در معنای ادراکی و تفسیری مطرح است. تحلیل بین‌موردی همچنین نشان می‌دهد که مدل بَکس توانایی بازنمایی ساختار شناختی طراحی آیزنمن را دارد و می‌تواند الگوی کارآمدی برای فهم رابطه‌ی میان تفکر نظری، فرآیند طراحی و تجربه‌ی فضایی در معماری مفهومی باشد. در نتیجه‌گیری، پژوهش اثبات می‌کند که سیر طراحی آیزنمن از «خودفرمی» به «خودمفهومی» تحول یافته و این مسیر با منطق درونی مدل بَکس انطباقی کامل دارد. به‌این‌ترتیب، مدل بَکس نه‌تنها چارچوبی برای تحلیل آثار آیزنمن فراهم می‌کند، بلکه ابزاری است برای درک معماری به‌مثابه فرایند تفکر و تجربه‌ی اندیشه در فضا.
دانلودها
مراجع
Alassaf, N. (2025). Computational Precedent-Based Instruction (CPBI): Integrating Precedents and BIM-Based Parametric Modeling in Architectural Design Studio. Buildings, 15(8), 1287.
Aviv, L. (2013). The Classical Unconscious: A Critique of the Paradoxical Design Projects of Peter Eisenman (Master's thesis, University of Cincinnati).
Bannier, K. S. (1992). A knowledge-based design system for a housing project for altzheimer's [sic] disease patients and their caregivers.
Bax, M. F. T. (1986). Onderzoek naar de ontwerpmethodiek ten behoeve van CAAD programmapakketten. Deel 1: Het GOM-model: IOP-GOM-CAD-project GOM 0; fase 1984-1985.
Bax, T., & Trum, H. (1989). A building design process model according to domain theory. Department of Building and Architecture, Eindhoven University of Technology, The Netherlands.
Cano-Ciborro, V. (2023). Diagrama y proyecto. La pertinencia de representar y pensar las fuerzas contextuales. Peter Eisenman y Raoul Bunschoten/CHORA. EGA Expresión Gráfica Arquitectónica, 28(48), 268-279.
CHARLES, G. (1993). ORDERING COGNITIVE IMAGES. Architectural Study Drawings, 87.
Eisenman Architecture. (n.d.). Projects by Peter Eisenman. Retrieved November 7, 2025, from https://www.eisenmanarchitects.com/
Eisenman, P. (1982). House X. New York: Rizzoli.
Enia, M., & Martella, F. (2023). How Buildings Relate—Classifying Architectural Interactions. Architecture, 3(3), 490-504.
Fraile-Narvaez, M. (2023). Mitos y certezas en torno al proyecto del Biocentro de Peter Eisenman: una asimétrica relación entre el ordenador, Chomsky, Derrida y Mandelbroad.
González Villorejo, A. (2024). Las primeras casas de Peter Eisenman, de la respuesta material al proceso formal: el juego como procedimiento de la forma espacial en arquitectura.
Hamada, N., Tokunaga, S., Yanagihara, T., Tsubouchi, K., Ichiki, K., Takata, S., ... & Nakanishi, Y. (2025). Diagnostic utility of high-mobility group box 1 for acute exacerbations of idiopathic pulmonary fibrosis. Scientific Reports, 15(1), 38705.
Hettithanthri, U., Hansen, P., & Munasinghe, H. (2022). Exploring the architectural design process assisted in conventional design studio: A systematic literature review. Faculties of Architecture.
Lanuza, F. (2024). Archive and site: The ghost of Peter Eisenman’s 1978 Cannaregio Ovest project in Venice. ARENA Journal of Architectural Research, 9(1).
Li, Y. (2023). Facade rehabilitation for the housing in Barcelona Eixample district (Master's thesis, Universitat Politècnica de Catalunya).
Ostwald, M. (2011). Questioning the Primacy of Topology over Geometry: A Configurational Analysis of the Rural Houses (1984-2005) of Glenn Murcutt. The Journal of Space Syntax, 2(2), 223-246.
Trum, H. M. G. J., & Bax, M. F. T. (1996). The taxonomy of concepts in architecture: Some applications and developments. Open House International, 21(1), 4–14.
